[Recenzja] Steve Lehman & Orchestre National de Jazz - "Ex Machina" (2023)

Steve Lehman należy do wąskiego grona najbardziej kreatywnych postaci dzisiejszego jazzu. Amerykański saksofonista i kompozytor poszukuje nowych sposobów na odświeżenie gatunku. Jego najnowsze dzieło - nagrane ze stałymi współpracownikami, trębaczem Jonathanem Finlaysonem i wibrafonistą Chrisem Dingmanem, a także 15-osobową Orchestre National de Jazz - nie przypadkiem nosi tytuł "Ex Machina". Zdaje się on nawiązywać przede wszystkim do procesu komponowania muzyki na płytę, w który - obok tradycyjnych metod - zaangażowano nowoczesne narzędzie Dicy2, oparte na uczeniu maszynowym. Nie przypadkiem jednak tytuł przywołuje skojarzenia także z kompozycją "Tempus Ex Machina" spektralnego kompozytora Gérarda Griseya. To nie pierwszy raz, gdy Lehman przenosi założenia spektralizmu -  jak budowanie melodii z alikwotów pojedynczego tonu podstawowego - do kompozycji i improwizacji jazzowych, ale być może najbardziej jak dotąd imponujący.

Siedemdziesięciominutowy album, prezentujący w dodatku dalekie od ortodoksyjnego podejście do grania jazzu, może wydawać się dziełem trudnym w odbiorze. Jednak wprowadzający w nie ośmiominutowy "39" okazuje się utworem całkiem przystępnym - jak na standardy awangardowego jazzu - mocno osadzonym na wyrazistym rytmie, będącym bazą do raczej melodyjnych solówek dęciaków oraz polirytmicznych partii wibrafonów i innych perkusjonaliów. Bohaterką tego utworu jest dla mnie Sarah Murcia, której partie kontrabasu - wraz z bębnami Rafaëla Koernera - zapewniają solidną podstawę dla pozostałych instrumentalistów, by w kilku momentach gładko przejść w partie solowe. Kolejny utwór, bardziej energetyczny "Los Angeles Imaginary", to już bardziej pogmatwane granie, ze złożoną, nieoczwistą rytmiką oraz konkurującymi ze sobą dęciakami. "Chimera" to już muzyka subtelniejsza, ale też bardziej abstrakcyjna, o swobodniejszej formie i bardziej rozluźnionych - choć podlegających pewnej dyscyplinie - relacjach pomiędzy poszczególnymi instrumentami, z wychodzącymi na pierwszy plan perkusjonaliami. Tu właściwie zaczyna się zasadnicza część płyty, która już właściwie do końca zachowuje taki bardziej eksperymentalny charakter, co przejawia się przede wszystkim w bardzo kreatywnym podejściu do rytmiki. Kolejne utwory polecam odkrywać już samemu. Na pewno nie wystarczy na to jedno przesłuchanie, bo to wielowarstwowy album, na którym naprawdę sporo się dzieje jednocześnie na wielu planach.

Najnowsze dzieło Steve'a Lehmana to najbardziej intrygująca i kreatywna nowa płyta jazzowa, jaką w tym roku słyszałem, a przecież konkurencja dla "Ex Machina" jest całkiem spora. Żałuje tylko, że sięgnąłem po ten album tak późno, trzy miesiące po premierze, przez co recenzja musiała powstawać w pewnym pośpiechu, aby zdążyć zaprezentować to wydawnictwo jeszcze przed podsumowaniem roku. A zdecydowanie nie jest to płyta, jaką można wnikliwie omówić po ledwie kilku odsłuchach.

Ocena: 9/10

Nominacja do płyt roku 2023

---

Steve Lehman & Orchestre National de Jazz - "Ex Machina" (2023)

1. 39; 2. Los Angeles Imaginary; 3. Chimera; 4. Alchimie; 5. Ode to akLaff; 6. Jeux d'anches; 7. Les treize soleils; 8. Speed-Freeze (Part 1); 9. Speed-Freeze (Part 2); 10. Le seuil (Part 1); 11. Le seuil (Part 2)

Skład: Steve Lehman - saksofon algowym elektronika; Jonathan Finlayson - trąbka; Chris Dingman - wibrafon; Orchestre National de Jazz: Frédéric Maurin - elektronika; Fanny Ménégoz - flet, flet altowy, flet piccolo; Catherine Delaunay - klar et, rożek basetowy; Julien Soro - saksofon tenorowy, klarnet; Fabien Debellefontaine - saksofon barytonowy, klarnet, flet; Fabien Norbert - trąbka, skrzydłówka; Daniel Zimmermann - puzon; Christiane Bopp - puzon; Fanny Meteier - tuba; Bruno Ruder - pianino, syntezator; Stéphan Caracci - wibrafon, marimba, dzwonki, instr. perkusyjne, syntezator; Rafaël Koerner - perkusja; Sarah Murcia - kontrabas; Jérôme Nika - elektronika; Dionysios Papanikolaou - elektronika

Producent: -

---