[Recenzja] Jerzy Milian Trio - "Baazaar" (1969)

Przyznam szczerze, że nie potrafię wymienić wielu jazzowych wibrafonistów. W pierwszej chwili przychodzi mi na myśl Bobby Hutcherson, grający na wielu spośród moich ulubionych albumów jazzowych. Zaraz potem pojawiają się takie nazwiska, jak Milt Jackson i Gary Burton - których twórczość nie do końca trafia w moje gusta - ale też Jerzy Milian. Bycie jazzowym wibrafonistą w Polsce, na początku lat 50. ubiegłego wieku, stwarzało spore problemy. Z jednej strony ówczesne władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej były przeciwne promowaniu amerykańskiej kultury i robiły, co mogły, by uniemożliwiać muzykom granie jazzu. Natomiast z drugiej, sam wibrafon był bardzo rzadkim instrumentem w naszym kraju, więc Milian musiał wypożyczać go na próby i występy od orkiestr symfonicznych. Muzyk zaczynał od innych instrumentów. Jako dziecko, jeszcze w czasie II wojny światowej, uczył się gry na skrzypcach i organach, później studiował w klasie fortepianu. Jeszcze w czasie nauki współtworzył jazzowe składy, z którymi organizował potajemne próby.

Przełomem w karierze Jerzego Miliana było spotkanie z Krzysztofem Komedą. Muzycy zaczęli ze sobą grać i występować. Milian miał jednak poczucie, że jako pianista odstaje od Komedy. Początkowo więc próbowali wymieniać się instrumentami - najpierw jeden z nich grał na pianinie, a drugi na akordeonie, a następnie odwrotnie. Jednak w pewnym momencie Komeda zasugerował Milianowi wibrafon, który, pomimo trudności ze zdobyciem, szybko stał się jego podstawowym instrumentem. W połowie lat 50. wystartował sekstet Komedy z Janem Ptaszynem Wróblewskim na klarnecie, saksofonistą Stanisławem Pludrą, basistą Józefem Stolarzem, perkusistą Janem Zyblerem oraz właśnie Jerzym Milianem na wibrafonie. Była to ponoć pierwsza polska grupa grająca jazz nowoczesny. Ponieważ w tamtym czasie jazz przestał być tępiony przez władze, muzycy mogli wystąpić na pierwszej edycji Międzynarodowego Festiwalu Jazzowego w Sopocie (w późniejszym czasie impreza ta przekształciła się w warszawski Jazz Jamboree). Po rozpadzie sekstetu, wibrafonista grywał m.in. z Andrzejem Kurylewiczem, Ptaszynem Wróblewskim czy ponownie z Komedą, współpracował z belgijską orkiestrą radia BRT, przyczynił się do powstania Orkiestry Rozrywkowej Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach, dużo komponował i aranżował, a w międzyczasie pobierał prywatne nauki od samego Bogusława Schaeffera.

W 1966 roku założył natomiast własny zespół jazzowy, Jerzy Milian Trio, którego składu dopełnili basista Jacek Bednarek oraz perkusista Grzegorz Gierłowski. Właśnie ci muzycy - wsparci przez członków Novi Singers, flecistę Janusza Mycha i wokalistkę Ewę Wanat - w czerwcu 1969 roku zarejestrowali materiał na album "Baazaar", opublikowany w serii Polish Jazz. Było to pierwsze wydawnictwo sygnowane nazwiskiem wibrafonisty, w pewnym sensie podsumowujące jego piętnastoletnią karierę. Pomysłów przez ten czas nazbierało się sporo, dlatego album jest bardzo różnorodny. Rozpoczyna go go utwór "Memory of Bach", który tak naprawdę powinien nazywać się tu "Memory of Komeda". To kompozycja Miliana i Komedy z czasów ich współpracy, nagrana w hołdzie dla pianisty, który zmarł zaledwie dwa miesiące przed tą sesją. Pod względem muzycznym jest to dość prosty, swingujący kawałek z nieco banalnym tematem wibrafonu, jednak już podczas improwizacji lider fantastycznie się rozkręca, a jeszcze ciekawiej robi się w momencie, gdy basista przechodzi do gry arco. "My Favourite Band", dedykowany belgijskiej orkiestrze, to utwór napisany pierwotnie na większy zespół, jednak w takiej kameralnej wersji, na trzy instrumenty i wokalizę, wypada bardzo udanie. Muzycy grają bardzo subtelnie, a przy tym dość swobodnie. "Rewelacyjny Luciano" to przede wszystkim... rewelacyjny Milian, tym razem grający głównie na marimbie (instrumencie zbliżonym do wibrafonu, ale z drewnianymi, a nie metalowymi sztabkami).

Jeszcze ciekawsze rozwiązania przynosi "Szkice ludowe", w którym wykorzystano brzmienie takich instrumentów, jak flet i pochodzący ze wschodu gidjak, które bardzo ciekawie dopełniają partie wibrafonu, kontrabasu, perkusji oraz wokalu. To tak naprawdę fragment większej kompozycji, skomponowanej przez lidera dla orkiestry BRT, jednak ta krótsza wersja nie sprawia wrażenia szkicu, lecz kompletnego utworu, o całkiem interesującym klimacie. Milian sięgnął także po fragmentu muzyki, którą napisał do baletu Konrada Drzewieckiego, "Tempus Jazz 67". Identycznie zatytułowany utwór to najbardziej delikatny kawałek na tym albumie, z wysunięta na pierwszy plan wokalizą Ewy Wanat. Za to w kolejnych dwóch utworach słychać tylko podstawowe trio. "Bazar w Aszchabadzie" przykuwa uwagę hipnotyzującym ostinatem sekcji rytmicznej, świetnie dopełnianej solówkami na wibrafonie i marimbie. Natomiast w drugiej części utworu na pierwszy plan wychodzi gidjak, nadając bliskowschodniego klimatu. Na instrumencie tym zagrał Bednarek, będący przede wszystkim świetnym basistą, co udowadnia chociażby w niespełna dwuminutowym "Serial Rag", w którym przez kilka sekund gra solo, a później kontynuuje swój popis już ze wsparciem pozostałych muzyków. Jednak jeszcze ciekawiej wypada jego gra na początku finałowego "Valse ex Cathedra", będącym wyprawą w bardziej awangardowe rejony. Zaraz jednak muzycy wracają do bardziej komunikatywnego, post-bopowego grania, a partie instrumentalne znów uzupełnia śpiew Wanat.

"Baazaar" niewątpliwie należy do najciekawszych pozycji w serii Polish Jazz. Wykonawczo i kompozytorsko nie odbiega znacząco od tych najsłynniejszych albumów, natomiast wyróżnia się przede wszystkim nieszablonowym instrumentarium. I to nie tylko na polskie warunki. O ile jeszcze sam wibrafon często można usłyszeć na ówczesnych zachodnich płytach jazzowych, tak marimba, a zwłaszcza gidjak to już kompletna egzotyka. Do największych zalet tego albumu należy także duże zróżnicowanie kompozycji, podobnie jak podejmowane próby wykroczenia poza jazzowy idiom. Jednocześnie jest to płyta bardzo spójna, w czym pewnie pomaga charakterystyczne brzmienie wibrafonu, słyszane niemalże przez całą długość longplaya. Jeśli do czegoś miałbym się przyczepić, to uważam, że muzyka doskonale obroniłaby się bez wokaliz Ewy Wanat, które czasem niepotrzebnie odwracają uwagę od kunsztu instrumentalistów.

Ocena: 8/10

---

Jerzy Milian Trio - "Baazaar" (1969)

1. Memory of Bach; 2. My Favourite Band; 3. Rewelacyjny Luciano; 4. Szkice ludowe; 5. Tempus Jazz 67; 6. Bazar w Aszchabadzie; 7. Serial Rag; 8. Valse ex Cathedra

Skład: Jerzy Milian - wibrafon, marimba (3,6); Jacek Bednarek - kontrabas, gidjak (4,6); Grzegorz Gierłowski - perkusja

Gościnnie: Ewa Wanat - wokal (2-5,8); Janusz Mych - flet (4)

Producent: -

---